Στον ιερό βράχο της Κυράς, όπως αποκαλούν την Υπεραγία Θεοτόκο οι Λευκάδιοι, σε ένα λόφο, ως σκέπη και καταφυγή, πάνω και δυτικά από την πόλη του νησιού βρίσκεται, εδώ και αιώνες, σε μια μαγευτική τοποθεσία η ιστορική Ιερά Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Φανερωμένης.
Σύμφωνα με την παράδοση, στο μέρος αυτό παλαιότερα ήταν χτισμένος ο ναός της θεάς Αρτέμιδος. Ο Απόστολος Παύλος στο πέρασμά του από την Νικόπολη. Το 63 μ.Χ. έστειλε στο νησί τους τρεις μαθητές του Ακύλα, Σωσίωνα και Ηρωδίωνα. Ο τελευταίος γονατιστός, προσευχήθηκε με πίστη στο Θεό και το είδωλο της Αρτέμιδας έπεσε κάτω και έγινε θρύψαλα. Στη θέση αυτή οι χριστιανοί θα κτίσουν ένα μικρό ναό αφιερωμένο στην Παναγία. Στη συνέχεια ο Απόστολος Παύλος χειροτόνησε το Σωσίωνα πρώτο επίσκοπο Λευκάδος.
Το 332 μ.Χ., στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ο τότε επίσκοπος Αγάθαρχος και δύο μοναχοί θα εγκατασταθούν εκεί και θα ξεκινήσει ο μοναχισμός στο νησί χτίζοντας τα πρώτα κελιά. Μετά από λίγα χρόνια το Μοναστήρι καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά, αλλά οι χριστιανοί της Λευκάδας το ξανάχτισαν. Μάλιστα παράγγειλαν την εικόνα της Παναγίας στην Κωνσταντινούπολη, στον αγιογράφο Κάλλιστο, πού ήταν ιερέας στην Αγιά Σοφιά. Εκείνος, ύστερα από προσευχή και νηστεία, άρχισε να ζωγραφίζει την εικόνα. Το σχέδιο της μορφής της Παναγίας αποκαλύφθηκε στον Κάλλιστο με θαυμαστό τρόπο. Ο αγιογράφος βρήκε από την ίδια την Παναγία σχεδιασμένη την εικόνα και ο ίδιος με όμορφα χρώματα την τελείωσε. Από το θαύμα αυτό ονομάστηκε η εικόνα Φανερωμένη.
Το 1734 η Μονή Φανερωμένης Λευκάδας και ενώ το νησί είναι υπό Ενετική κυριαρχία, χτίζεται ο κεντρικός ναός στη σημερινή του μορφή. Όμως ο ναός θα καεί ολοκληρωτικά το 1886 οπότε και θα αρχίσει και πάλι η ανακατασκευή του. Το τέμπλο κατασκευασμένο το 1887 είναι έργο του Ευστράτιου Προσαλέντη ενώ οι εικόνες προστέθηκαν αργότερα, το 1919, και φιλοτεχνήθηκαν από τους αδελφούς Χριστόδουλο και Θωμά Ζωγράφο. φιλοτεχνήσει. αιώνα παραγγέλνεται στην Κωνσταντινούπολη η εικόνα της Παναγίας.
Η εικόνα της Παναγίας που υπάρχει σήμερα είναι αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας, φιλοτεχνημένο από τον ιερομόναχο Βενιαμίν Κοντράκη στο Άγιο Όρος το 1887. Για χρόνια η Μονή ήταν ανενεργή, ώσπου στη Μονή αποφασίζει να έρθει το πνευματικό παιδί του προηγούμενου Μητροπολίτη Κύρου Νικηφόρου, ο οποίος και θα λάβει κατά την κουρά το όνομά του. Πρόκειται για το Ιερομόναχο πατέρα Νικηφόρο Ασπρογέρακα Το μοναστήρι την περίοδο εκείνη βρίσκονταν σε κατάσταση ερείπωσης και οι συνθήκες διαβίωσης, σχεδόν, άθλιες, καθώς είχε εξελιχθεί σε χώρο θρησκευτικής λατρείας όχι μόνο για τους Λευκάδιους αλλά και για όλους τους επισκέπτες του νησιού.
Ο ιερομόναχος Νικηφόρος με σεμνότητα και αγώνα δεκαετιών κατόρθωσε να αλλάξει την όψη του μοναστηριού να το ανακαινίσει, να δημιουργήσει εκκλησιαστικό μουσείο και ταυτόχρονα να προσελκύσει κι άλλους μοναχούς δημιουργώντας ένα αξιόλογο κοινόβιο. Πάντα υπό τις ευλογίες του τότε Μητροπολίτη Νικηφόρου.
Γιορτάζει η Kυρα Φανερωμένη. Η Κυρα μας. Αλήθεια πόσα τάματα, πόσες ικεσίες, πόσες προσευχές ''ακουμπήσανε ''στην εικόνα της. Πόσες φορές οι Λευκαδίτες δεν την επικαλέστηκαν στις δύσκολες στιγμές τους;;;. Με τις λαμπάδες και τα αφιερώματα στα χέρια -και τις λαχτάρες στη καρδιά- πόσοι και πόσοι στο διάβα των αιώνων δεν έφτασαν στην πόρτα της Ιεράς Μονής για να προσευχηθούν στη μεγάλη ευεργέτιδα του νησιού! Η Κυρά μας. Αποκούμπι στην πίκρα. Βάλσαμο στη ψυχή. Εκτός απο την μοναδική σε ομορφιά θέση που βρίσκεται το μοναστήρι(με την καταπληκτική θέα στο Ιονιο, στους Μύλους, στη Γύρα, στον Αη Γιάννη, στην πόλη και στη λιμνοθάλασσα)ειναι άξιο θαυμασμού το εκκλησιαστικό μουσείο που λειτουργεί ακριβώς δίπλα στο ναό.
Η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ (Του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη)
Χαμογελά η ανατολή και ροδοκοκκινίζει
ολίγο ολίγο η καταχνιά, που τα βουνά στολίζει.
Λαλεί τ΄ ορνίθι της αυγής, το πρόβατο βελάζει.
Ξυπνούν στα πλάγια οι πέρδικες, η μια την άλλη κράζει.
Ξυπνά κι ο γέρο γούμενος, τον όρθρο του σημαίνει
και μουρμουρίζοντας σιγά, στην εκκλησιά πηγαίνει,
την άγια εικόνα της Κυράς σκυφτά να προσκυνήσει.
Κι εκεί που ετέντων ο παπάς τα χείλη να φιλήσει
του κάστηκε πως έλειπε - παράδοξη ιστορία -
απ΄ το θρονί της το χρυσό η Δέσποινα Μαρία.
Ετρόμαξ΄ ο καλόγερος. Στην πλάκα γονατίζει,
χτυπά το μέτωπο στη γη, παρακαλεί, δακρύζει.
Με μιας αστράφτ΄ η εκκλησιά κι αισθάνεται ένα χέρι
όπου τον ανασήκωνε. Μοσχοβολάει τ΄ αγέρι.
Τα μάτια του άνοιξ΄ ο παπάς. Στο κάτασπρο του γένι
το δάκρυ του εσταζε βροχή.. Κοιτάζει καθισμένη
στο θρόνο βλέπει την Κυρά, που του χαμογελούσε
και το Παιδί, που εχαίρετο και που τον ευλογούσε.
- Σε ποιο καλύβι αγνώριστο, σε ποια καρδιά θλιμμένη
να πέρασες τη νύχτα Σου, Κυρά Φανερωμένη;
Ποιό μαραμένο λούλουδο η χάρη Σου, Κυρούλα,
κρυφά ν΄ ανάστησε, σαν ουρανού δροσούλα;
ΚΥΡΑ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ(Του Λευκαδίτη κ.Νικολάου Καρύδη)
Κυρά Φανερωμένη μου, του Λευκαδίτη σκέπη,
χαρά σ 'τον που σε προσκυνά, χαρά στον που σε βλέπει.
Σεμνή Παρθένο να κρατάς στ' απέριττο Θρονί σου
τον Γιόκα σου τον ακριβό και τον Μονογενή σου.
Κι από τα πεύκα γύρωθε κι από τον κάμπο κάτω
κι απ' του Ιονίου την πνοή που γέμει αφρό δροσάτο.
Κι από τα θάμνα, τα στρουθιά και τα άγρια λουλούδια
μύρα, ψαλμούς, λιβανωτό σου στέλνουν τα αγγελούδια.
Κάμε, Κυρά μου, του φτωχού τον μόχθο ευλογία,
του ανήμπορου τον πυρετό κάν' τον δροσιά αγία.
Της μάνας τον παραδαρμό που `χει παιδί στα ξένα
κάν' τον τραγούδι και χορό με κορυφαία εσένα.
Βλόγα, Κυρά μου, του φτωχού το λάδι και το αμπέλι
ως σ' ευλογούν ακοίμητοι οι δυό σου οι Αγγέλοι.
Κι ως στέκονται ο ένας ζερβά κι ο άλλος στα δεξιά σου,
στέλνε μας θεία μηνύματα και σώζε τα παιδιά σου.
Φανέρωνέ μας, Δέσποινα, την κρύφια τη βουλή σου,
διώξ' το κακό κι αγκάλιασε το όμορφο το νησί σου.
Ως αγκαλιάζει με στοργή τα τέκνα της η μάνα,
ως αγκαλιάζει την ψυχή του δειλινού η καμπάνα.
Κι αξίωσέ μας αν ποτέ στα ξένα κοιμηθούμε
στο χώμα της δικής σου γης ανάπαυση να βρούμε.
Κυρά Φανερωμένη μου, της πίστης μου λαμπάδα,
Κυρά μου και Βασίλισσα, βοήθα την Λευκάδα.
Φωτογραφίες από το Μοναστήρι της Κυράς
