Ο Μάρκος ο Ευγενικός (1393-1445), υπήρξε Μητροπολίτης Εφέσου και μια από τις σημαντικότερες εκκλησιαστικές και θεολογικές προσωπικότητες της εποχής του. Υπήρξε ο σημαντικότερος παράγοντας της αποτυχίας της ένωσης της Δυτικής και της Ανατολικής Εκκλησίας στη σύνοδο της Φεράρας, όπου ήταν ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει. Ήταν πρωτοστάτης του κινήματος των ανθενωτικών. Για το λόγο αυτό εκδιώχτηκε από την αυτοκρατορική αυλή, που επεδίωκε μια συμβιβαστική λύση του ζητήματος για την αντιμετώπιση του οθωμανικού προβλήματος, αλλά και ανακυρύχθηκε σε Άγιο μετά το θάνατό του από τον Πατριάρχη Γεννάδιο, ο οποίος υπήρξε μαθητής του.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη περί το 1393 και έλαβε θεολογική και φιλοσοφική παιδεία κοντά σε περίφημους σοφούς της εποχής (Γεώργιο Πλήθωνα, Ιωάννη Χορτασμένο, Μανουήλ Χρυσοκόκκο), χάρη στις δυνατότητες που του παρείχε η σχετικά ευκατάστατη οικογένεια του, καθότι ο πατέρας του Γεώργιος κατείχε το υψηλό αξίωμα του «Μεγάλου χαρτοφύλακα του θρόνου». Η προσωνυμία του, Ευγενικός, κληρονομήθηκε από τον πατέρα του, όπως και η κατεύθυνση προς την εκκλησιαστική ζωή. Το 1418 ασπάστηκε τον μοναχικό βίο και μόνασε στη μονή του Αγίου Γεωργίου Μαγγάνων, όπου αφιερώθηκε στη μελέτη και τη συγγραφή. Το 1437 εκλέχθηκε Επίσκοπος Εφέσου, μετά την εκδήλωση σχετικού ενδιαφέροντος και από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο, με κύριο στόχο να λάβει μέρος στη σύνοδο Φεράρας-Φλωρεντίας.Οι θεολογικές ικανότητές του ξεχώριζαν, με αποτέλεσμα να θεωρείται απαραίτητο μέλος για την αποστολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην ενωτική σύνοδο Φεράρας-Φλωρεντίας (1438-1439). Ορίστηκε μάλιστα εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Αντιοχείας και Ιεροσολύμων.Κύριο επιχείρημα του Μάρκου κατά της ένωσης, και ο λόγος για τον οποίον τελικά αρνήθηκε να υπογράψει τον ενωτικό Όρο της συνόδου, ήταν η προσθήκη στο Σύμβολο της Πίστεως της προσθήκης του Filioque, την οποία ο Μητροπολίτης θεωρούσε αιρετική. Το κοινό αίσθημα στην Κωνσταντινούπολη ήταν μαζί του, αφού μετά την ολοκλήρωση της Συνόδου «είδε το πλήθος δοξάζον αυτόν ως μη υπογράψαντα, και προσεκύνουν αυτόν οι όχλοι καθάπερ Μωυσεί και Ααρόν και εφήμουν αυτόν και Άγιον εκλάλουν».[εκκρεμεί παραπομπή] Η γενική αντίδραση στην Ανατολή εναντίον των αποφάσεων της ενωτικής συνόδου ανέδειξε τον Μάρκο τον Ευγενικό ως τον κατ' εξοχήν εκπρόσωπο της Ορθοδοξίας της πίστεως, αλλά και στόχο της πολεμικής του αυτοκράτορα και της παράταξης των Ενωτικών. Αρνήθηκε την προσφορά του αυτοκράτορα να ανέλθει στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης και δεν δέχθηκε να συλλειτουργήσει με τον ενωτικό πατριάρχη Μητροφάνη Β΄.
Ο πρώτος μετά την άλωση Οικουμενικός πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος, με συνοδική πράξη, όρισε του 1456 ως ημέρα εορτασμού της μνήμης του την 19 Ιανουαρίου και συντάχθηκε ειδική ακολουθία. Η απόφαση αυτή επιβεβαιώθηκε και με νεώτερη συνοδική πράξη επί Πατριαρχείας Σεραφείμ Α΄
Γράφει ο άγιος Μάρκος: «Την μεν αιτίαν του σχίσματος εκείνοι δεδώκασι, την προσθήκην εξενεγκόντες αναφανδόν, ην υπ' οδόντα πρότερον έλεγον. ημείς δε αυτών εσχίσθημεν πρότεροι, μάλλον δε εσχίσαμεν αυτούς και απεκόψαμεν του κοινού της Εκκλησίας σώματος. Δια τι ειπέ μοι: Πότερον, ως ορθήν έχοντας δόξαν, ή ορθώς την προσθήκην εξενεγκόντας; Και τις αν τούτο είποι, μη σφόδρα τον εγκέφαλον διασεσεισμένος; Αλλά ως άτοπα και δυσσεβή φρονούντας και παραλόγως την προσθήκην ποιήσαντας. Ουκούν ως αιρετικούς αυτούς απεστράφημεν και δια τούτο αυτών εχωρίσθημεν... αιρετικοί εισιν άρα, και ως αιρετικούς αυτούς απεκόψαμεν».
Από το κείμενο αυτό μπορούμε να σχολιάσουμε μερικές αλήθειες.
Πρώτον, ότι οι Λατίνοι φανέρωσαν την αίρεση του Filioque, την οποία προηγουμένως πίστευαν μυστικώς, την έλεγαν κάτω από τα δόντια τους. Δεύτερον, εμείς οι Ορθόδοξοι χωρισθήκαμε με την θέλησή μας από τους Λατίνους, πράγμα το οποίο ισοδυναμεί με το ότι τους απεκόψαμε από το κοινό της Εκκλησίας Σώμα, ως φρονούντας δυσσεβή δόγματα, και επειδή πρόσθεσαν την λέξη Filioque στο Σύμβολο της Πίστεως παραλόγως. Τρίτον, οι Λατίνοι με την προσθήκη του Filioque είναι αιρετικοί και ως αιρετικούς απεκόψαμε από την Εκκλησία. Επομένως, κατά την διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας, όπως το εκφράζει ο άγιος Μάρκος ο Ευγενικός, οι Λατίνοι είναι αιρετικοί, αποκεκομμένοι από την Εκκλησία και φυσικά είναι εκτός της Εκκλησίας και δεν έχουν μυστήρια.
Συγγραφικό έργο του Αγ Μάρκου του Ευγενικού
Το αξιόλογο συγγραφικό έργο του Μάρκου του Ευγενικού συνδέεται οργανικά με τους εκκλησιαστικούς αγώνες του και θα μπορούσε να διακριθεί σε θεολογικό και λειτουργικό. Στα θεολογικά έργα κυριαρχεί η αντιρρητική προσπάθεια στις λατινικές καινοτομίες (Filioque, καθαρτήριο κτλ). Τα σημαντικότερα έργα του είναι:
Κεφάλαια συλλογιστικά κατά της αφέσεως των Ακινδυνιστών περί διακρίσεως θείας ουσίας και ενεργείας
Αντίρρησις των λατινικών κεφαλαίων, όπερ αυτού προέτεινον περί του περκατορίου πυρός
Απολογία προς Λατίνους δευτέρα
Αποκρίσεις προς τας επενεχθείσας αυτώ απορίας και ερωτήσεις επί ταις ρηθείσαις ομιλίαις παρά των καρδιναλίων και των άλλων λατινικών διδασκάλων
Συλλογιστικά κεφάλαια προς Λατίνους
Συλλογαί... περί του αγίου Πνεύματος
Διάλογος, ου η επιγραφή Λατίνος ή περί της εν τω Συμβόλω προσθήκης
Συλλογισμοί δέκα, δεικνύοντες ότι ουκ εστί πυρ καθαρτήριον
Ομολογία της ορθής θέσεως, εκτεθείσα εν Φλωρεντία κατά την προς Λατίνους γενομένην σύνοδον
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου